Aanleiding

Zoals het Witte Huis met zijn Oval Office symbool staat voor de regering van de Verenigde Staten, het Élysée in Parijs voor de Franse regering, Downing Street 10 in London voor de Britse regering, het Catshuis in Den Haag voor de Nederlandse regering, zo zou het welkom zijn mocht het Martelaarsplein in Brussel kunnen uitgroeien als het symbool van de Vlaamse regering. De huidige bestaande kabinetsgebouwen zelf zijn een toonbeeld van neoclassicistische architectuur waardoor ze een bepaalde tijdloze en prestigieuze uitstraling hebben maar op vlak van ruimtelijke organisatie en toegankelijkheid, functionaliteit en energieverbruik is er hoogdringend een hedendaagse aanpak en toekomstgerichte impuls nodig. De grondige renovatie van de Vlaamse kabinetsgebouwen op het Martelaarsplein kadert in het globale actieplan van de Vlaamse overheid voor het behalen van de EU Klimaatdoelstellingen en de ambitie om het Vlaamse gebouwenpatrimonium energiezuiniger te maken.

Ook sluit de huidige inrichting van de kabinetsgebouwen niet langer aan bij een hedendaagse manier van (samen-) werken en moet dus gestreefd worden naar optimalisatie van bestaande ruimte met meer flexibele bezetting.

In 2017 werd de studieopdracht toegewezen aan het ontwerpteam LOW Architecten & VK Engineering & erfgoedbureau Fenikx voor de totaalrenovatie van de 3 Vlaamse kabinetsgebouwen gelegen op het Brusselse Martelaarsplein 7 en 19 en zijstraat Kreupelenstraat 2, die deel uitmaken van het beschermde ensemble van het gehele Martelarenplein. Het doel van de totaalrenovatie is het creëren van duurzame en toekomstgerichte kabinetsgebouwen met een hedendaagse architecturale uitstraling, die flexibel inzetbaar zijn en nog vele decennia Vlaamse kabinetten en huurders kunnen huisvesten.

De werken zijn gepland om te starten per begin 2022. Er wordt gestart met de kabinetsgebouwen Martelaarsplein 7 en Kreupelenstraat 2.

Stedenbouwkundige en maatschappelijke benadering

LOW Architecten – samen met VK Engineering en erfgoedbureau Fenikx – geeft vorm aan het ambitieniveau inzake duurzaamheid en duurzame stadsontwikkeling. Deze totaalrenovatie wil dan ook deze ambitie uitstralen naar de omgeving en de buitenwereld, zodat het inspirerend en wervend kan werken voor andere overheden en burgers, voor passanten en bezoekers.

Ruimtelijk en architecturaal vorm het Martelaarsplein een interessant canvas in de Brusselse binnenstad. Concreet zal deze duurzame totaalrenovatie worden gerealiseerd door alle publieke en gemeenschappelijke functies van de 3 kabinetsgebouwen alvast op de gelijkvloerse verdiepingen te voorzien, als verlengde van de buitenruimte: de perszaal, expo-ruimte, vergaderruimtes, koffie bar, flexplekken, coworking, ontmoetingsruimtes,…

Er zal ook een kabinet extra gehuisvest kunnen worden wanneer alles afgewerkt is en zo ook intensiever gebruik zal gemaakt worden van de beschikbare gemeenschappelijke ruimtes, die dus ter beschikking zullen staan van alle kabinetten van de Vlaamse regering.

De toegang tot de 3 kabinetsgebouwen wordt duidelijk minder formeel gemaakt: wat vandaag vooral een gesloten poort is – we kennen met zijn allen de televisiebeelden van wachtende journalisten – wordt na de totaalrenovatie een toegankelijker gebouw, die de visuele relatie tussen buiten- en binnenruimte versterkt. LOW architecten zien de totaalrenovatie van de Martelaarsite dus niet beperkt tot de 3 kabinetsgebouwen, maar duiden ook op de unieke opportuniteit om actieve impuls te geven aan deze binnenstedelijke hoofdstedelijke ruimte: wat nu nog gesloten en anoniem is, wordt toegankelijker en verwelkomt elke bezoeker en passant. Het Martelaarsplein wordt zo ook een plaats van dialoog en interactie, van ontmoeting en innovatie.

Monumentale en architecturale benadering

Behoud van het Erfgoed

• Ontworpen in 1774 door stadsarchitect Claude Fisco;
• 10 juni 1963: bescherming van de gevels en bedakingen van alle gebouwen die het Martelaarsplein omringen;
• Beginjaren 1990: grootschalige façadistische renovatie van alle gebouwen.
• 2022: totaal en toekomstbestendig renovatieproject:
• Restauratie van de gevels: hier wordt bijzondere aandacht besteed aan het gevelschrijnwerk, de compositie, materiaalkeuze en het revitaliseren van het originele kleurenpalet;
• De energetische renovatie van de 3 kabinetsgebouwen focust zich in de eerste plaats op een interne verbetering van de huidige thermische bouwschil in combinatie met innovatieve technieken, waaronder een brandstofcel.

Architecturale benadering

• De architecturale benadering en uitwerking ondersteunen het stedenbouwkundig en ruimtelijk concept. Het ontwerpteam ziet de Martelaren-site als één huis met vele en verschillende kamers en wil daarom een plek creëren die zich openstelt naar de burger, als hub voor ontmoeting en dialoog, innovatie en ontwikkeling, te midden van Brussel, de hoofdstad.
• Voor de 3 kabinetsgebouwen

We gaan van donkere kantoorruimtes naar aangename, heldere en inspirerende werk- en verblijfruimtes waar het comfortabel werken en vergaderen is, in een goede ruimtelijke omgeving met volop daglicht en vele grote en kleine tuinen. De drie kabinetsgebouwen worden allen integraal toegankelijk gemaakt met het label A van Inter. Natuurlijk daglicht en flexibel gebruikerscomfort vormen de rode draad. De diverse circulatiestromen – voor de minister en zijn kabinetsleden, bezoekers, bewoners, leveringen, afval – worden overal helder en leesbaar gescheiden om de interne werking van de gebouwen de optimaliseren en de veiligheid en privacy van de verschillende gebruikers te garanderen. Het aantal ondergrondse autoparkeerplaatsen wordt gereduceerd maar er komt een uitbreiding van toegankelijke fietsparkeerplaatsen.

• Duurzaamheid

Hier gaat het over de transformatie en totaalrenovatie van de 3 kabinetsgebouwen naar zeer duurzame en flexibele gebouwen, en dit met een groot respect voor de specifieke erfgoedwaarde van deze gebouwen. Er wordt zeer sterk ingezet op duurzaamheid; dit gaat niet enkel om isolatie en energiezuinige technieken maar ook door het realiseren van een groene gevel in het atrium, toegankelijke groendaken met dakterrassen, 100% elektrische laadpalen. Het eindresultaat is een volledig energetische renovatie op gebied van comfort, akoestiek, luchtkwaliteit en licht, met reductie van de energievraag. Het project wordt tevens een proefproject dat de CO2 prestatieladder in Vlaanderen zal hanteren.

• Aanpak per gebouw

Martelaarsplein 7

• Daar waar vandaag nog technische ruimtes het dak van het bestaande niveau vullen, voorziet het renovatieproject voor Martelaarsplein 7 in een daktuin met een volume in houtskelet met een invulling in CLT (cross laminated timber). De technische ruimtes worden nu in de kelder voorzien, zodat het dak vrij komt als een vijfde gevel en groene patio die ook licht en lucht brengt in de andere onderliggende kabinetsruimtes, die ook getooid worden met een levendige interne groene gevel;
• Optimalisatie van de 11 aanwezige wooneenheden: meer daglicht, meer brandveiligheid, grotere woonkwaliteit, privacy, integraal toegankelijk.

Martelaarsplein 19

• Eigenlijk een gelijkaardige maar minder ingrijpende ingreep als Martelaarsplein 7: een integraal toegankelijk stedelijk salon op het gelijkvloers, een daktuin en groene patio.

Kreupelenstraat 2

• Een transparantere gevel en een reorganisatie van de trappenpartij en de diverse niveauverschillen zorgen voor een nieuwe openheid en integrale toegankelijkheid van dit kabinetsgebouw.

De werken zijn gepland om te starten per begin 2022. Er wordt gestart met de kabinetsgebouwen Martelaarsplein 7 en Kreupelenstraat 2.